Danh nhân làng Rượu

Riêng làng Vân, vang danh rượu nếp cái hoa vàng từ xưa, Vân hương kì tửu, nhưng sau này lại chuyên rượu sắn (khoai mì). Thời gạo cao thóc quí, các lò rượu dần bén duyên sắn khô. Trước khi vào nhà cụ Tom, chúng tôi phải đi qua mấy vựa sắn thái lát chất đống dọc đường làng, ngổn ngang những thùng những can bằng nhựa và bằng cao su chứa rượu sắn thành phẩm. Tiện đường chúng tôi ghé thăm, hỏi chuyện và ghi hình vài lò rượu sắn. Rượu sắn làng Vân dù nấu khéo, sành nghề, ngang ngửa rượu ngô Bắc Hà (Lào Cai), vẫn là thứ bình dân giá rẻ bán đại trà khắp quán quê phố chợ. Cả làng chỉ còn lại đôi nhà bền bỉ thủy chung với nếp cái hoa vàng, quyết gìn giữ danh thơm rượu tổ. Nhà cụ Tom được kể là số Một.  

Cụ Tom, tên thật Nguyễn Thị Mãi, sinh năm 1917, vào nghề làm rượu từ tuổi 15 và theo nghề liên tục gần 75 năm, tuổi nghề cao nhất làng. Điều đó nhiều người biết, nhiều bài báo đã viết. Nhưng ít ai biết cụ là hậu duệ của Quế quận công Nguyễn Đức Uyên, thuộc dòng họ võ tướng Nguyễn Đức lừng danh Kinh Bắc với 18 vị quận công thời Lê - Trịnh. Người đàn bà mảnh mai mà dẻo dai mạnh mẽ này vốn có tư chất con nhà võ, hai vai gánh nặng truân chuyên từ thời Pháp cai trị, thời Nhật chiếm đóng, thời loạn lạc tản cư, một đầu gánh là con còn đầu kia là đồ nghề nấu rượu. Qua hai cuộc kháng chiến gian khổ, tới hậu chiến lao đao, cụ Tom lại bao phen vượt khó với men “chui” rượu “lậu”, vừa nuôi một gia đình đông con vừa giữ được nghề cha ông truyền lại.

Hôm đón chúng tôi, cụ Tom vừa sang tuổi 90, vẫn nhanh nhẹn, minh mẫn. Tiếp chuyện khách với chai rượu đặc sản, cụ không lơi đưa cái nhìn lão tướng bao quát cả khoảng sân và nhà bếp, nơi người con trai út tên Ca cùng thằng cháu nội của cụ đang cất mẻ rượu mới, thi thoảng còn ới xuống chỉ bảo điều gì đó. Mọi việc làm rượu đã giao hết cho con cháu, cụ Tom vẫn là chuyên gia kĩ thuật, linh hồn của thương hiệu mang tên mình.

Cụ Tom (Làng Vân)